2010 წელს თანამშრომლობა ევროკავშირსა და საქართველოს შორის სავიზო რეჟიმისა და მობილურობის საკითხების შესახებ ახალ ფაზაში შევიდა. ამავე წლის 17 ივნისს ხელი მოეწერა შეთანხმებას სავიზო რეჟიმის გამარტივებული წესების შესახებ, ხოლო 22 ნოემბერს კი ხელმოწერილი იყო შეთანხმება არალეგალური მიგრანტების რეადმისიის შესახებ. აღნიშნული შეთანხმებები დამტკიცდა 2011 წლის 18 იანვარს და ძალაში შევიდა ამავე წლის მარტიდან. პროცესი დაიწყო უფრო ადრე, ჯერ კიდევ ევროპის სამეზობლო პოლიტიკის სამოქმედო გეგმის ჩარჩოებში. 2008 წლის 1 სექტემბერს უმაღლესი დონის საგანგებო შეხვედრაზე მიღებული გადაწყვეტილებით ევროკაშირმა ვალდებულება აიღო, დაიწყოს ვიზების ლიბერალიზაციის პროცესი. იმავე წლის ივნისში საქართველომ დაიწყო დიალოგი მობილურობის საკითების შესახებ თანამშრომლობაზე. 2009 წლის ნოემბერში მიღწეული იქნა შეთანხმება, რომელშიც აღნიშნული იყო, რომ საქართველო იღებდა ვალდებულებას, შეემუშავებინა მიგრაციის საკითებთან დაკავშირებული მთელი რიგი საკანონმდებლო აქტები.
ევროკავშირმა აღმოსავლეთის პარტნიორობის ინიციატივით 2009 წლის მაისში პირობა დადო, რომ ყოფილი საბჭოთა კავშირის ექვსი ქვეყნისთვის მოხდებოდა მობილურობის ლიბერალიზაცია. შეთანხმების ხელმოწერის წინაპირობა იყო 2010 წლის ივლისში მოლაპარაკებების დაწყება ასოცირების ხელშეკრულებასთან დაკავშირებით, როცა ქალბატონმა ქეთრინ ეშტონმა კიდევ ერთხელ დაადასტურა ზემოაღნიშნული ვალდებულება.

საბოლოოდ ხელი მოეწერა ორ შეთანხმებას, თუმცა ვიზების ლიბერალიზაცია კვლავ პერსპექტივაში იყო, რაც ქართული მხარისათვის საფუძვლიან მოტივაციას წარმოადგენდა.

სავიზო რეჟიმის წესების გამარტივების შეთანხმება გააადვილებს მობილურობის პროცესს მოქალაქეების დაახლოებით ოცი (20) კატეგორიისათვის ვიზებთან დაკავშირებული პროცედურების გამარტივების, ვიზების მოქმედების ვადის გაზრდისა და სავიზო მოსაკრებლის შემცირების (ზოგ შემთხვევაში იგი საერთოდ უქმდება) თვალსაზრისით. აღნიშნული ცვლილება ნამდვილად შეუწყობს ხელს ადამიანებს შორის ურთიერთობების დამყარებას ეკონომიკის, ვაჭრობის, კულტურის, განათლებისა და სხვა სფეროებში. გარდა ამისა, ცვლილება პოზიტიურ გავლენას მოახდენს კონკრეტული ადამიანების ცხოვრებაზე. ეს ეხება იმ ადამიანებს, რომლებიც დღეს საკმაოდ განსხვავებულ და რთულ პროცედურებს აწყდებიან ევროპის ქვეყნების საკონსულოებში. აღნიშნული პროცედურები დაკავშირებულია დოკუმენტების შემოწმებასთან, პირად ინფორმაციასთან, დროსთან, ფულსა და ენერგიასთან. თუმცა, ადამიანებმა მაინც არ იციან და არ არიან დარწმუნებულნი, თუ რა პასუხს მიიღებენ საკონსულოდან და როგორი იქნება საბოლოო შედეგი.

გარდა ამისა, 2009 წელს ევროკავშირმა მიიღო სავიზო კოდექსი, რომელიც მალე შევა ძალაში და უფრო ეფექტიანს გახდის იმ საკმაოდ განსხვავებულ პროცედურებს, რომლებიც საჭიროა ევროპის სხვადასხვა ქვეყნებში შესვლის ნებართვის მისაღებად.

რაც შეეხება არალეგალური მიგრანტების რეადმისიას, მას ნამდვილად აქვს ეკონომიკური და სოციალური შედეგები და ეს, პირველ რიგში, ეხება საქართველოს. აღნიშნული უზრუნველყოფს რეფორმების მთელი წყების განხორციელებას, რისთვისაც საქართველოს საჯარო ინსტიტუტებს დიდი მუშაობა მოუწევთ. მეორე სეგმენტი, რომელზეც ამას გავლენა ექნება, არის ბევრი ქართული ოჯახი – ისინი დამოკიდებულები არიან იმ ოჯახის წევრების ფულად გზავნილებზე, რომლებიც არალეგალურად მუშაობენ ევროკავშირის ქვეყნებში (იგივე ეხება მესამე ქვეყნის მოქალაქეებს, რომლებიც შესაძლოა შევიდნენ ევროკავშირში საქართველოს გავლით და პასუხისმგებლობის ტვირთს აკისრებს მხარეს, რომელიც ახორციელებს რეადმისიას).

აღსანიშნავია, რომ საქართველოს მოსახლეობის 22.9 პროცენტი ემიგრაციაშია, მათი 80 პროცენტი არალეგალურად მომუშავე მიგრანტებს და ოჯახში შემოსავლის ერთადერთ წყაროს წარმოადგენს. დასაქმების მიზნით მიგრაცია ყველზე დიდია რუსეთში, თურქეთსა და ევროკავშირის ზოგ ქვეყანაში.

თუმცა, როცა ვაანალიზებთ ხარჯების ეფექტიანობას, ყოველთვის უნდა გავითვალისწინოთ, რომ შეთანხმებების ასეთი ტანდემი ვიზების ლიბერალიზაციის პერსპექტივის გაჩენის აუცილებელ წინაპირობას წარმოადგენს და, შესაძლოა, დადებითი გავლენა ჰქონდეს როგორც ფიზიკური პირების ინტერესებზე, ისე მთლიანად ქვეყნის განვითარებაზე.

მეტიც, თუ გავითვალისწინებთ, რომ 2001 წლიდან (2001 წლის 15 მარტის ევროკავშირის დირექტივა #539) საქართველოს მოქალაქეები “შავ სიაში” იმყოფებიან, ხოლო Hენლეყ & Pარტნერს-ის ვიზების შეზღუდვის ინდექსით სიაში საკმაოდ დაბალ ადგილზეა, ლიბერალიზაციის პერსპექტივა კიდევ უფრო მეტ მნიშვნელობას იძენს.

ზემოაღნიშნულის გათვალისწინებით, “თეთრ სიაში” გადასვლა წარმოადგენს მნიშვნელოვან პოლიტიკურ და ეკონომიკურ წარმატებას. თუმცა, თუ გავითვალისწინებთ ბალკანეთის რამდენიმე ქვეყნის გამოცდილებას (სერბეთი, მაკედონია და მონტენეგრო), რომლებზედაც ასევე გავრცელდა ვიზების ლიბერალიზაციის რეჟიმი, ვნახავთ, რომ ეს გზა არც ისე ადვილია. აღნიშნულმა ქვეყნებმა ორმოცდაათ (50) პუნქტიანი სამოქმედო გეგმის თანახმად დაიწყეს ყოვლისმომცველი რეფორმების განხორციელება.

ამგვარად, საქართველოს, როგორც აღმოსავლეთის პარტნიორობის ინიციატივის სხვა ქვეყნებს, განსაკუთრებით მოლდოვასა და უკრაინას, რომლებმაც ვიზების ლიბერალიზაციაზე მოლაპარაკებების პროცესი დაიწყეს 2010 წლის იანვარში (სავიზო რეჟიმის გამარტივებისა და არალეგალური ემიგრანტების რეადმისიის ხელშეკრულებების ხელმოწერიდან ორი წლის შემდეგ), პროცესის წარმატებით დასრულებისათვის მოუწევთ ბევრი სამუშაოს განხორციელება და ეს ეხება პოლიტიკურ სფეროსაც.

მიუხედავად ამ საკითხების მნიშვნელობისა, ძალიან სუსტად არის შესწავლილი ევროკავშირისაკენ მობილურობისა და მიგრაციის ახალი დინამიკა და მასთან დაკავშირებული საკითხები. საზოგადოების დიდმა ნაწილმა, პოლიტიკოსების, ექსპერტების, მედიასაშუალებებისა და პროცესში პირდაპირ მონაწილე მხარეების ჩათვლით, ძალიან ცოტა იციან იმის შესახებ, თუ რა სარგებლობა შეიძლება მიიღონ მათ და რის ფასად.

“ევროპული ინიციატივა – ლიბერალური აკადემია თბილისი” ფიქრობს, რომ საზოგადოების მონაწილეობა ამ პროცესებში, მონიტორინგისა და გადაწყვეტილების მიღების პროცესების ჩათვლით, ძალიან მნიშვნელოვანია.

“ევროპული ინიციატივა – ლიბერალური აკადემია თბილისის” პირველი შუალედური ანგარიში (ქართულ ენაზე) დეტალურად აღწერს იმ ორი “ტყუპი” შეთანხმების ძირითად საფუძვლებს, რომლებიც ძალაში შევიდა 2011 წლის 1 მარტს, გამოყოფს ხელმომწერი მხარეების ვალდებულებებს და პასუხისმგებლობებს, იკვლევს, თუ რას ნიშნავს რეალურად ამ ხელშეკრულებების ამოქმედება პირდაპირი მოსარგებლეებისათვის და წარმოგვიდგენს საკუთარ დასკვნებს იმაზე, თუ როგორ ხდება ამ შეთანხმებების აღსრულება მათი ძალაში შესვლიდან სამი თვის შემდეგ.

გარდა ამისა, ლიბერალურმა აკადემიამ მიმოიხილა მედიასაშუალებები, განახორციელა საკონსულოების მონიტორინგი, მათ მიერ ვიზების გაცემასთან დაკავშირებით გაწეული მომსახურება და ჩაატარა კვლევები, რათა გაერკვია, თუ რამდენად კარგად არის ახალ ნორმებთან დაკავშირებული ინფორმაცია გავრცელებული და გააზრებული, როგორ ხდება მათი ინტერპრეტაცია და როგორ აღიქვამს საქართველოს მოსახლეობა ამ საკითხებთან დაკავშირებულ შესაძლებლობებსა და რისკებს.

გარდა ამისა, არსებული კონტექსტის მოკლე დახასიათების მიზნით, შუალედური ანგარიში გვთავაზობს იმ პროცესებისა და პირობების ანალიზს, რომლებიც წინ უსწრებდა არსებულ მდგომარეობას. სავიზო რეჟიმის გამარტივების ხელშეკრულებასთან დაკავშირებით, შუალედური ანგარიში აღწერს იმ პროცედურებს, რომლებიც გამოიყენებოდა შეთანხმების ხელმოწერამდე და იმას, თუ რა ხდება ან რა უნდა ხდებოდეს ამ მომენტიდან; ასევე, ანგარიშში მოცემულია გასული წლების მანძილზე საქართველოს მოსახლეობისათვის ევროკავშირის ქვეყნებში წასასვლელად შეტანილ განაცხადებზე დადებითი და უარყოფითი პასუხების რაოდენობა ცალკ-ცალკე და ინფორმაცია 2006 წლიდან ევროკავშირის ქვეყნების მოქალაქეების საქართველოში ჩამოსვლის სიხშირეზე იმის გათვალისწინებით, რომ 2006 წლიდან სავიზო რეჟიმი ლიბერალიზებული იყო ცალმხრივად.

ანგარიში ნათელს ჰფენს ევროკავშირის სავიზო კოდექსის (ძალაში შევიდა 2010 წელს) ცალკეულ დირექტივებს, რომელიც ადგენს ახალ წესებს ევროკავშირის “შავი სიის” იმ ქვეყნებისათვის , რომელთაც სჭირდებათ ვიზა, რათა უფრო სრულყოფილად წარმოგვიდგინოს სავიზო პროცედურები. ანგარიში შეიცავს საქართველოში ევროკავშირის საკონსულოების შესახებ ნამდვილად საჭირო ცნობარს – მათ საკონტაქტო ინფორმაციას, ვებგვერდს, ინფორმაციას სავიზო მომსახურების ხარისხის შესახებ და სხვ.

არალეგალური მიგრანტების რეადმისიის ხელშეკრულებასთან დაკავშირებით შუალედურ ანგარიშში მოცემულია საქართველოში წლების მანძილზე არსებული მიგრაციის ტენდენციები. 1990-იანი წლებიდან საქართველოს მოსახლეობის დაახლოებით 22.9-მა პროცენტმა დატოვა ქვეყანა და გაემგზავრა საზღვარგარეთ. ამ მონაცემის საფუძველზე საქართველო ლიდერობს რეგიონში სუფთა მიგრაციის არსებული ინდექსით. ანგარიში, ასევე, ასახავს შრომითი მიგრაციის ძირითად მარშრუტებს, საბოლოო ადგილსა და ფორმას და იძლევა ფაქტობრივი და პოტენციური მიგრანტების მოკლე დახასიათებას; არსებულ მონაცემებს საქართველოში მცხოვრები ოჯახებისათვის ფულადი გზავნილების შესახებ, რაც შეადგენს საქართველოს მთლიანი შიდა პროდუქტის 7-დან 8.5 პროცენტამდე და უტოლდება ოჯახის შემოსავლის დაახლოებით ნახევარს, კიდევ უფრო ამყარებს წლების განმავლობაში დაგროვებულ და შესწავლილ სტატისტიკურ მონაცემებს საბანკო ოპერაციების შესახებ. შუალედური ანგარიში, ასევე, შეიცავს სტატისტიკურ მონაცემებს ევროკავშირის ქვეყნებიდან (სხვა ქვეყნებიდანაც) ქართველი არალეგალური მიგრანტების დეპორტაციის შესახებ, რათა გავიაზროთ ამჟამად არსებული აღქმა და შიში, რომელსაც ბევრი არალეგალური მიგრანტების რეადმისიის ხელშეკრულებას მიაწერს.

მობილურობის საკითხებთან დაკავშირებული პარტნიორობა და ამასთან დაკავშირებული ინიციატივები მნიშვნელოვანია იმის გასააზრებლად, თუ რა დაუჯდება საქართველოს საკუთარი არალეგალური მიგრანტების მიღება და რეინტეგრაცია, რაც, თავის მხრივ, ძლიერ გავლენას მოახდენს დასაქმებასა და შრომის ბაზარზე არსებულ შესაძლებლობებზე.

შუალედური ანგარიშის დასკვნითი ნაწილი გვაწვდის რამდენიმე შედეგს და დასკვნას ზემოაღნიშნული ორი შეთანხმების პრაქტიკულ ასპექტებზე, მოსალოდნელ და გრძელვადიან შედეგებზე როგორც ევროკავშირის ქვეყნებთან გაადვილებულ მობილურობაზე, ისე იმაზე, თუ რა გავლენა და შედეგები ექნება არალეგალური მიგრაციის უფრო მკაცრ კონტროლს.

უფრო კონკრეტულად, ანგარიში წარმოადგენს მცდელობას, განიხილოს ის განსხვავებული მოსაზრებები, რაც არსებობს ქვეყნის შიგნით, რომელთაგან ზოგი გადაჭარბებით აფასებს, ხოლო ზოგი პირიქით, აკნინებს ზემოაღნიშნული შეთანხმებების მნიშვნელობას და სახავენ შესაძლო შედეგებს საწყის ანალიზზე და ექსპერტთა მოსაზრებებზე დაყრდნობით.

პირველ შუალედურ ანგარიშს მოჰყვება მეორე შუალედური ანგარიში, რომელშიც ყურადღება გამახვილებულია სხვა ქვეყნების გამოცდილებაზე, კერძოდ კი, უკრაინისა და მოლდოვის პრაქტიკაზე – ეს გულისხმობს საკითხებს სავიზო რეჟიმის პროცედურების გამარტივებიდან და არალეგალური მიგრანტების რეადმისიის შეთანხმებებიდან სავიზო რეჟიმის ლიბერალიზაციასთან დაკავშირებული დიალოგის ჩათვლით და ამით მოამზადებს საფუძველს მესამე და საბოლოო ანგარიშისათვის, რომელშიც განხილული იქნება ევროკავშირთან სავიზო რეჟიმის ლიბერალიზაციის პერსპექტივები.